افزایش تولید گاز بدون جهش فناوری؛ راهی که به بن‌بست می‌رسد
به گزارش خبرنگار مهر، افزایش برداشت گاز از میادین مهمی چون پارس جنوبی به دغدغه اصلی مدیران و سیاستگذاران صنعت گاز ایران بدل شده اما آمارها و تجربه میدانی آشکارا نشان می‌دهد تکیه به روش‌های موجود و نادیده گرفتن عقب‌ماندگی فناورانه، تولید را در معرض افول قرار داده است. این گزارش با بررسی ابعاد فنی بحران، نظرات کارشناسان و داده‌های عملیاتی، چرایی وابستگی افزایش تولید به ارتقا فناوری را شفاف می‌کند.
بررسی گلوگاه‌های فنی
ضعف در افزایش فشار (فشارافزایی)
یکی از مهم‌ترین موانع، افت تدریجی فشار مخازن گازی است. داده‌های میادین مشترک به‌ویژه پارس جنوبی حاکی از آن است که ورود میدان به فاز افت فشار، نیازمند فناوری‌های پیشرفته گازگیری و تقویت فشار (compression) است. اما ناتوانی در تأمین کمپرسورهای پرقدرت و عدم دسترسی به تکنولوژی‌های روز اروپایی و آسیایی، روند جبران فشار طبیعی را کند و حتی متوقف کرده است.
بهزاد نجفی، کارشناس ارشد تجهیزات دوار، می‌گوید: «بدون مدرن‌سازی تجهیزات و راه‌اندازی ایستگاه‌های تقویت فشار با کمپرسورهای روز، هرگونه طرح افزایش تولید تنها روی کاغذ باقی می‌ماند. کمبود کمپرسور با فناوری بالا، شریان تولید ما را تهدید می‌کند.»
تاکتیک‌های ازدیاد برداشت؛ ایده تا واقعیت
استفاده از فناوری‌های ازدیاد برداشت (EOR) شامل تزریق سیالات یا روش‌های حرارتی و شیمیایی، به دلیل هزینه بالا و کمبود زیرساخت فناوری، محدود مانده است. بسیاری از پروژه‌های پژوهشی یا اجرایی در مرحله آزمایشی متوقف یا به دلیل همزمان نبودن با واردات دانش فنی، راندمان لازم را نشان نداده‌اند.
محمود صادقی کارشناس ارشد ازدیاد برداشت معتقد است «در ایران ترکیبی از نبود استراتژی بلندمدت، کمبود سرمایه‌گذاری پژوهشی و تحریم‌ها باعث شده تکنولوژی‌های مدرن EOR به سختی وارد چرخه تولید شوند و روش‌های سنتی دیگر کارآمد نیستند.»
کمبود قطعات راهبردی و وابستگی مزمن
صنعت گاز ایران به لحاظ تأمین قطعات کلیدیِ کمپرسورها، توربین‌ها، تجهیزات کنترل و شیرآلات پیچیده، به شدت متکی به واردات است. تحریم‌ها، کمبود منابع ارزی و عدم بومی‌سازی مؤثر، باعث وقفه‌های پیاپی و افت قابلیت اطمینان عملیاتی می‌شود.
در همین رابطه یکی از مدیران فنی مجتمع پارس جنوبی به خبرنگار مهر می‌گوید «چندین بار با مشکل خرابی قطعات کمپرسور و ناتوانی در جایگزینی مواجه شدیم، چون معادل داخلی وجود ندارد و واردات هم با تأخیر و هزینه بالا همراه است. این حلقه مفقوده عامل توقف‌های متعدد بوده است.»
محدودیت تکنولوژی کمپرسورهای فشار بالا
هم‌اکنون اغلب کمپرسورهای نصب‌شده در پالایشگاه‌های گاز ایران متعلق به نسل‌های قدیمی و عمدتاً با راندمان پایین هستند. واردات، نوسازی یا حتی تعمیر اساسی این تجهیزات به دلیل محدودیت دانش فنی و عدم وجود شرکت‌های بومی معتبر به کندی صورت می‌گیرد.
مهرداد کیانی کارشناس طراحی تجهیزات دوار معتقد است «کمپرسورهای با فشار عملیاتی بالا (HP) نیازمند دانش مهندسی و متریال پیشرفته است. پروژه‌های داخلی اکثر در تأمین این استانداردهای فنی درگیر نقص بوده‌اند؛ ساخت داخل یا بسیار زمان‌بر است یا راندمانی پایین دارد.»
چالش بومی‌سازی و فقدان شرکت‌های فناوری‌محور
گرچه شعار بومی‌سازی طی یک دهه اخیر شدت گرفته، اما بازدهی آن در تأمین تکنولوژی‌های استراتژیک، مثال کمپرسور یا سیستم‌های کنترل پیشرفته، هنوز پایین است. پراکندگی شرکت‌های دانش‌بنیان، محدودیت جذب سرمایه خطرپذیر و نبود زنجیره تأمین منسجم باعث سرعت پایین داخلی‌سازی شده‌اند.
حمید صفاری کارشناس سیاست‌گذاری انرژی می‌گوید «توسعه واقعی زنجیره ارزش صنعت گاز تنها در سایه سیاست‌گذاری دقیق برای انتقال فناوری، حمایت از شرکت‌های فناور داخلی، تسهیل مشارکت با شرکت‌های صاحب‌نام خارجی و تأمین مالی اصولی محقق می‌شود. بدون این مسیر، هرگونه سخن از جهش تولید، بیشتر جنبه رسانه‌ای خواهد داشت.»
تمام تحلیل‌های فنی و داده‌های تجربی نشان می‌دهد پروژه جهش تولید گاز بدون به‌روزرسانی فناوری و رفع موانع بومی‌سازی قطعات و تجهیزات کلیدی، نه تنها پایدار نمی‌ماند، بلکه بر شدت افت تولید در سال‌های پیش رو می‌افزاید.
راهکار فوری، تقویت دیپلماسی فناورانه برای انتقال دانش روز، تسهیل تأمین مالی پروژه‌های R&D و ایجاد شبکه شرکت‌های فناور داخلی است. تاب‌آوری صنعت گاز ایران دیگر فقط با بودجه بیشتر ممکن نمی‌شود؛ بلکه نیازمند عزم فناورانه و اصلاح جدی ساختار تأمین و پشتیبانی است.
