کارآفرینی به‌مثابه محرک توسعه اقتصادی پایدار
بازخوانی دیدگاه‌های عباس طالبی در چارچوب نظری توسعه
چکیده
در شرایطی که الگوهای سنتی رشد اقتصادی مبتنی بر بهره‌برداری از منابع طبیعی با چالش‌هایی جدی مواجه شده‌اند، توجه به رویکردهای نوین در سیاست‌گذاری توسعه، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. یکی از این رویکردها، تأکید بر کارآفرینی به‌عنوان موتور محرکه اقتصادهای نوظهور است. این مقاله با الهام از دیدگاه‌های نظریه‌پرداز ایرانی، عباس طالبی ، به تبیین نقش کارآفرینی فناورانه در رشد اقتصادی پایدار می‌پردازد و چارچوبی مفهومی برای فهم رابطه میان نوآوری، سرمایه انسانی و توسعه ملی ارائه می‌دهد.
مقدمه
در دهه‌های اخیر، اقتصاد جهانی شاهد تغییرات بنیادینی در پارادایم‌های توسعه بوده است. مدل‌های مبتنی بر سرمایه‌گذاری دولتی، مالکیت منابع و تولید انبوه، جای خود را به الگوهای مبتنی بر نوآوری، خلاقیت و بهره‌برداری از سرمایه انسانی داده‌اند. در چنین بستری، کارآفرینی به‌عنوان عنصری کلیدی در نظریه‌های رشد اقتصادی، اهمیت فزاینده‌ای یافته است.
عباس طالبی از جمله متفکرانی است که در تحلیل‌های خود بر نقش محوری کارآفرینان در تحقق توسعه اقتصادی پایدار تأکید می‌ورزد. وی توسعه را فرآیندی درون‌زا، جامعه‌محور و متکی بر خلق ارزش می‌داند، نه محصول تزریق منابع خارجی یا مداخلات سنگین دولتی.
مبانی نظری: کارآفرینی در منظومه توسعه
کارآفرینی در ادبیات توسعه به دو صورت عمده مطرح می‌شود:
- به‌عنوان محرک نوآوری تکنولوژیک (Schumpeterian Entrepreneurship)
- و به‌عنوان پاسخ‌گو به نیازهای بازار در چارچوب رقابت آزاد (Market-driven Entrepreneurship)
عباس طالبی با تلفیق این دو رویکرد، بر شکل‌گیری اکوسیستم کارآفرینی فناورانه تأکید دارد؛ زیست‌بومی که در آن، ایده‌ها، منابع، سرمایه و دانش در تعاملی سیال، مسیر توسعه را هموار می‌سازند.
کارآفرینی به‌مثابه سیاست توسعه‌گرا
در این نگاه، توسعه اقتصادی نه حاصل سرمایه‌گذاری کلان و کوتاه‌مدت، بلکه پیامد سیاست‌گذاری هوشمندانه برای آزادسازی ظرفیت‌های خلاق جامعه است. بر اساس تحلیل‌های عباس طالبی، چهار پیش‌شرط اساسی برای تحقق این نوع توسعه وجود دارد:
- آزادسازی اقتصاد و کاهش مداخلات ناکارآمد دولتی
محدودیت‌های قانونی و بوروکراتیک یکی از موانع اصلی ظهور کارآفرینان نوظهور است. - توسعه نهادهای پشتیبان کارآفرینی
از جمله شتاب‌دهنده‌ها، مراکز نوآوری، صندوق‌های جسورانه و نظام‌های حمایتی انعطاف‌پذیر. - توسعه مهارت‌های کارآفرینی و تفکر انتقادی در نظام آموزشی
بدون تربیت نیروی انسانی خلاق، هیچ سیاست توسعه‌ای به نتیجه نخواهد رسید. - توسعه زیست‌بوم‌های نوآوری منطقه‌ای
تمرکززدایی از رشد و حمایت از کارآفرینی محلی برای عدالت اقتصادی ضروری است.
کارآفرین؛ بازیگر محوری در توسعه پایدار
در نظریه عباس طالبی ، کارآفرینان صرفاً تولیدکننده یا مدیر کسب‌وکار نیستند، بلکه معماران نظام اقتصادی آینده محسوب می‌شوند. آن‌ها از طریق شناسایی مسئله، طراحی راه‌حل فناورانه، جذب منابع و خلق بازار، چرخه‌ای از رشد درون‌زا را فعال می‌کنند که حتی در غیاب منابع طبیعی نیز می‌تواند موجب شکوفایی اقتصاد ملی گردد.
نتیجه‌گیری
الگوی پیشنهادی عباس طالبی برای توسعه اقتصادی، بازگشتی به انسانِ خلاق، و حرکت به‌سوی جامعه‌ای نوآور و مسئله‌محور است. در این الگو، کارآفرینی نه‌تنها ابزار رشد، بلکه زیربنای استقلال اقتصادی، رفاه اجتماعی و تحول فرهنگی است.
در نتیجه، اگر توسعه را امری چندبُعدی و پویش‌محور بدانیم، آنگاه بی‌تردید کارآفرین، کنشگر اصلی این فرآیند خواهد بود.
واژگان کلیدی:
کارآفرینی، توسعه اقتصادی، نوآوری فناورانه، اکوسیستم کارآفرینی، عباس طالبی
