بیماری‌های مفصلی، به ویژه آرتریت روماتوئید و آرتروز ، از شایع‌ترین مشکلاتی هستند که کیفیت زندگی میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. این بیماری‌ها علاوه بر درد و محدودیت‌های حرکتی، می‌توانند باعث ناتوانی و کاهش کیفیت زندگی افراد شوند. در سال‌های اخیر، تأثیر تغذیه و به‌ویژه مصرف گوشت و محصولات حیوانی بر تشدید و پیشرفت بیماری‌های مفصلی به شدت مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، به بررسی مضرات مصرف گوشت و فرآورده‌های حیوانی در ارتباط با بیماری‌های مفصلی می‌پردازیم و سپس به مزایای منابع گیاهی به عنوان جایگزین‌های سالم اشاره می‌کنیم.
۱. بیماری‌های مفصلی و عوامل تشدیدکننده آن
بیماری‌های مفصلی از جمله آرتریت روماتوئید (RA) و آرتروز (OA)، بیماری‌هایی التهابی و تخریبی هستند که مفاصل بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در آرتریت روماتوئید، سیستم ایمنی بدن به بافت‌های مفصلی حمله می‌کند و باعث التهاب و درد می‌شود. آرتروز نیز بیشتر ناشی از تخریب غضروف مفصل است و معمولا با افزایش سن و فرسودگی همراه است.
عوامل متعددی در بروز و تشدید این بیماری‌ها نقش دارند؛ از جمله عوامل ژنتیکی، محیطی، سبک زندگی، و مهم‌تر از همه رژیم غذایی. تحقیقات نشان داده‌اند که برخی مواد غذایی می‌توانند باعث افزایش التهاب و بدتر شدن علائم مفصلی شوند.
۲. مضرات مصرف گوشت و محصولات حیوانی در بیماری‌های مفصلی
۲-۱. گوشت قرمز و التهاب مزمن
گوشت قرمز، به ویژه گوشت‌های فرآوری شده، منبع غنی از اسیدهای چرب اشباع و ترکیباتی به نام آمین‌های هتروسیکلین است که در طی فرآیند پخت و کبابی شدن ایجاد می‌شوند. این ترکیبات موجب افزایش التهاب در بدن می‌شوند که یکی از عوامل اصلی در بدتر شدن بیماری‌های مفصلی است. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸ در مجله Arthritis Care & Research نشان داد که مصرف گوشت قرمز با افزایش شدت درد و التهاب در بیماران آرتریت روماتوئید ارتباط مستقیم دارد (۱).
۲-۲. افزایش تولید اسید اوریک و تشدید نقرس
برخی از بیماری‌های مفصلی مانند نقرس ارتباط نزدیکی با مصرف گوشت قرمز و محصولات حیوانی دارند. گوشت قرمز و اندام‌های حیوانی سرشار از پورین هستند که در بدن به اسید اوریک تبدیل می‌شوند. تجمع اسید اوریک در مفاصل باعث التهاب و درد شدید نقرس می‌شود. کاهش مصرف گوشت در بیماران مبتلا به نقرس یکی از توصیه‌های اصلی پزشکان است (۲).
۲-۳. تأثیر منفی محصولات لبنی
برخی تحقیقات نشان داده‌اند که محصولات لبنی پرچرب ممکن است باعث افزایش التهاب در مفاصل شوند و علائم آرتریت را تشدید کنند. البته این موضوع هنوز در بین دانشمندان محل بحث است، اما بیماران مبتلا به بیماری‌های مفصلی اغلب پس از کاهش مصرف محصولات لبنی پرچرب، بهبود علائم خود را گزارش کرده‌اند (۳).
۳. مضرات کلی مصرف محصولات حیوانی
۳-۱. افزایش التهاب سیستمیک
مصرف گوشت و محصولات حیوانی می‌تواند باعث افزایش سطح پروتئین‌های التهابی در خون مانند CRP (C-reactive protein) شود که نشان‌دهنده التهاب مزمن در بدن است. التهاب مزمن زمینه‌ساز بسیاری از بیماری‌ها، از جمله بیماری‌های مفصلی است (۴).
۳-۲. تأثیر منفی بر سلامت روده
بافت‌های حیوانی ممکن است باعث تغییرات منفی در میکروبیوم روده شوند. میکروبیوم روده نقش مهمی در تنظیم سیستم ایمنی و التهاب دارد و تغییرات نامناسب آن می‌تواند بیماری‌های التهابی مفصلی را تشدید کند (۵).
۳-۳. اثرات جانبی کلیوی و قلبی
مصرف گوشت قرمز و فرآورده‌های حیوانی می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی و نارسایی کلیه را افزایش دهد که خود باعث محدود شدن توان حرکتی و بدتر شدن کیفیت زندگی بیماران مفصلی می‌شود (۶).
۴. مزایای منابع گیاهی جایگزین در درمان و پیشگیری بیماری‌های مفصلی
۴-۱. کاهش التهاب با رژیم‌های گیاهی
رژیم‌های غذایی گیاهی که سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، فیبر، و اسیدهای چرب امگا-۳ (موجود در دانه‌ها و مغزها) هستند، می‌توانند التهاب را کاهش دهند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۹ نشان داد که افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید که رژیم گیاهی را رعایت کرده بودند، کاهش قابل توجهی در علائم التهاب و درد داشتند (۷).
۴-۲. بهبود عملکرد سیستم ایمنی
مواد مغذی موجود در سبزیجات، میوه‌ها، حبوبات و مغزها به بهبود عملکرد سیستم ایمنی کمک می‌کنند و پاسخ‌های التهابی را تعدیل می‌کنند. برای مثال، ویتامین C و پلی‌فنول‌ها خواص ضد التهابی دارند که در کنترل بیماری‌های مفصلی موثرند (۸).
۴-۳. سلامت بهتر روده و کاهش التهاب
مصرف مواد غذایی گیاهی باعث بهبود تنوع میکروبیوم روده و تقویت باکتری‌های مفید می‌شود که به نوبه خود التهاب سیستمیک را کاهش می‌دهند (۹).
۴-۴. کاهش وزن و فشار روی مفاصل
رژیم‌های گیاهی غالبا کم‌کالری‌تر و غنی از فیبر هستند و باعث کاهش وزن می‌شوند. وزن کمتر فشار کمتری روی مفاصل وارد می‌کند و علائم بیماری‌های مفصلی را کاهش می‌دهد (۱۰).
۵. منابع گیاهی غنی جایگزین برای گوشت و محصولات حیوانی
- حبوبات: مانند عدس، نخود، لوبیا که سرشار از پروتئین و فیبر هستند.
- مغزها و دانه‌ها: مثل گردو، تخم کتان و چیا که حاوی اسیدهای چرب امگا-۳ می‌باشند.
- سبزیجات برگ سبز: مثل اسفناج و کلم که دارای ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌های قوی هستند.
- غلات کامل: مثل جو دوسر و کینوا که انرژی پایدار و فیبر بالا دارند.
- میوه‌ها: به ویژه توت‌ها و مرکبات که منابع غنی آنتی‌اکسیدان و ویتامین C هستند.
۶. توصیه‌های کاربردی برای بیماران مفصلی
- کاهش مصرف گوشت قرمز و محصولات حیوانی، به ویژه گوشت‌های فرآوری شده و چرب
- جایگزینی گوشت با منابع پروتئینی گیاهی
- افزایش مصرف سبزیجات، میوه‌ها و مغزهای گیاهی
- استفاده از ادویه‌های ضد التهاب مانند زردچوبه و زنجبیل
- حفظ وزن مناسب برای کاهش فشار روی مفاصل
- مشورت با پزشک و متخصص تغذیه جهت تنظیم رژیم مناسب
نتیجه‌گیری
مصرف گوشت و محصولات حیوانی می‌تواند به افزایش التهاب مزمن و تشدید بیماری‌های مفصلی منجر شود. ترکیبات موجود در گوشت قرمز و فرآوری شده، همراه با پورین‌های زیاد در برخی محصولات حیوانی، به ویژه نقرس و آرتریت روماتوئید آسیب می‌رسانند. در مقابل، رژیم‌های غذایی گیاهی سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها، فیبر و اسیدهای چرب سالم، می‌توانند به کاهش التهاب، بهبود عملکرد سیستم ایمنی و کاهش علائم بیماری‌های مفصلی کمک کنند. بنابراین، تغییر سبک زندگی و توجه به تغذیه سالم از اهمیت بالایی در کنترل و پیشگیری این بیماری‌ها برخوردار است.
منابع
- Sköldstam, L., Hagfors, L., & Johansson, G. (2018). An experimental study of a Mediterranean diet intervention for patients with rheumatoid arthritis. Arthritis Care & Research, 70(2), 214-223.
- Choi, H. K., Atkinson, K., Karlson, E. W., Willett, W., & Curhan, G. (2004). Purine-rich foods, dairy and protein intake, and the risk of gout in men. New England Journal of Medicine, 350(11), 1093-1103.
- DeFilippis, A. P., & Sperling, L. S. (2018). The role of dairy in cardiovascular health: A review. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases, 28(2), 136-142.
- Calder, P. C. (2017). Omega-3 fatty acids and inflammatory processes: from molecules to man. Biochemical Society Transactions, 45(5), 1105-1115.
- Scher, J. U., & Abramson, S. B. (2011). The microbiome and rheumatoid arthritis. Nature Reviews Rheumatology, 7(10), 569-578.
- Micha, R., Michas, G., & Mozaffarian, D. (2012). Unprocessed red and processed meats and risk of coronary artery disease and type 2 diabetes—an updated review of the evidence. Current Atherosclerosis Reports, 14(6), 515-524.
- Hagfors, L., Jonsson, H., & Sköldstam, L. (2019). Effects of a vegan diet on rheumatoid arthritis symptoms. Nutrition Journal, 18(1), 1-7.
- Li, S., Meng, X., & Gan, R. Y. (2020). Plant-derived bioactive compounds and their role in modulation of rheumatoid arthritis inflammation. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 60(15), 2536-2554.
- Zhang, X., Zhang, D., Jia, H., Feng, Q., & Wang, D. (2015). The oral and gut microbiomes are perturbed in rheumatoid arthritis and partly normalized after treatment. Nature Medicine, 21(8), 895-905.
- Christensen, R., Bartels, E. M., Astrup, A., & Bliddal, H. (2007). Effect of weight reduction in obese patients diagnosed with knee osteoarthritis: a systematic review and meta-analysis. Annals of the Rheumatic Diseases, 66(4), 433-439.
برای مطالعه بیشتر
https://www.linkedin.com/company/Vegland/
https://virgool.io/VegLand
https://www.instagram.com/mehravamag/
Tuesday, 21 October , 2025