سکته‌ مغزی (Stroke) یکی از مهم‌ترین علل مرگ‌و‌میر و ناتوانی در سطح جهان است. عوامل متعددی می‌توانند خطر ابتلا به سکته را افزایش دهند، از جمله فشار خون، دیابت، چربی خون بالا، سبک زندگی و رژیم غذایی. یکی از جنبه‌های رژیم غذایی که توجه زیادی را به خود جلب کرده، مصرف گوشت قرمز (از جمله گوشت گوسفند) است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده‌اند که مصرف گوشت قرمز، به ویژه انواع فرآوری شده آن، با افزایش ریسک سکته مغزی به ویژه سکته ایسکمیک (نوعی سکته که در آن شریان به مغز مسدود می‌شود) مرتبط است.

شواهد علمی

۱. متا‌تحلیل‌ها
یک متاآنالیز از مطالعات آینده‌نگر نشان داده است که با افزایش مصرف گوشت تازه (unprocessed red meat) به اندازه‌ی یک واحد در روز، ریسک سکته‌ی کلی (total stroke) به‌طور متوسط حدود ۱۱٪ افزایش می‌یابد. PubMed
همچنین، هر واحد مصرف گوشت فرآوری‌شده (processed meat) در روز با افزایشی حدود ۱۳٪ در ریسک سکته همراه بوده است. PubMed+1
این متاآنالیز‌ها نشان داده‌اند که ارتباط قوی‌تر با سکته ایسکمیک است و نه سکته‌ی هموراژیک (خونریزی مغزی). PubMed+2PubMed+2

۲. مطالعات کوهورت (درازمدت)
در مطالعه‌ای که روی بیش از ۴۰ هزار مرد سوئدی انجام شد، مصرف گوشت فرآوری‌شده با خطر بالاتری از سکته همراه بوده است: افرادی که در بالاترین پنجک مصرف فرآوری‌شده قرار داشتند، نسبت به پایین‌ترین پنجک، ریسک سکته‌ی کلی حدود ۲۳٪ بیشتر داشتند. PubMed
در مطالعه مشابه روی زنان سوئدی، ارتباطی بین مصرف گوشت قرمز و سکته مغزی به ویژه «سکته‌ی انفراسیون مغزی (cerebral infarction)» مشاهده شد. PubMed

۳. تحلیل سیستماتیک و مرورهای دیگر
یک مرور سیستماتیک و متاآنالیز دیگر نشان داده است که مصرف گوشت کل (total meat) با افزایش ۱۸٪ ریسک سکته، مصرف گوشت قرمز با افزایش ۱۱٪ و مصرف گوشت فرآوری‌شده با افزایش ۱۷٪ ریسک سکته همراه است. از سوی دیگر، مصرف گوشت سفید (مثل مرغ یا ماهی) با کاهش حدود ۱۳٪ ریسک سکته ارتباط داشته است. PMC

بنابراین، شواهد علمی قوی هستند که نشان می‌دهند مصرف گوشت قرمز، از جمله گوشت گوسفند، می‌تواند ریسک سکته مغزی به‌ویژه سکته ایسکمیک را افزایش دهد.

مکانیسم‌های احتمالی

چرا گوشت قرمز ممکن است ریسک سکته مغزی را بالا ببرد؟ دلایل مختلفی در مطالعات علمی پیشنهاد شده‌اند:

1. چربی‌های اشباع و کلسترول
   گوشت قرمز معمولاً چربی اشباع بالایی دارد که می‌تواند سطح کلسترول بد (LDL) را بالا ببرد. تجمع کلسترول در دیواره‌ی رگ‌ها ممکن است منجر به تصلب شرایین (آترواسکلروز) شود و ریسک تشکیل لخته خون را افزایش دهد. PMC
2. چربی حیوانی (animal fat)
   مطالعات نشان داده‌اند که چربی حیوانی (غیر لبنی) به‌طور قابل توجهی با افزایش ریسک سکته همراه است، در حالی که چربی گیاهی (مثل روغن‌های گیاهی) با کاهش ریسک همراه است. EurekAlert!+1
3. فشار خون و التها‌ب
   رژیم غذایی غنی از گوشت قرمز ممکن است با افزایش فشار خون، التهاب و دیگر عوامل خطرساز (مانند تری‌گلیسیرید بالا) همراه باشد، که همه این‌ها می‌توانند در بروز سکته نقش داشته باشند. PMC
4. ترکیبات فرآوری‌شده
   گوشت فرآوری‌شده (مثل سوسیس، کالباس) ممکن است حاوی نیتریت‌ها، نمک زیاد و ترکیبات مضری باشد ک ه سلامت عروق را تهدید می‌کند.

در مجموع، ترکیبی از این مکانیسم‌ها می‌تواند باعث افزایش خطر انسداد عروق مغزی یا تشکیل لخته شود، که نهایتاً منجر به سکته مغزی می‌شود.

مضرات مصرف محصولات حیوانی

علاوه بر ریسک سکته مغزی، مصرف گوشت قرمز و دیگر محصولات حیوانی با مشکلات سلامت متعددی مرتبط است:

1. بیماری‌های قلبی عروقی
   مرورهای علمی نشان داده‌اند که مصرف گوشت فرآوری‌شده با افزایش خطر بیماری قلبی عروقی (مثل بیماری عروقی کرونری) همراه است. PubMed+1
2. دیابت نوع ۲
   برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف گوشت فرآوری‌شده با افزایش خطر دیابت نوع ۲ همراه است. PubMed
3. چاقی و اضافه‌وزن
   مصرف زیاد محصولات حیوانی ممکن است به دریافت کالری زیاد، چربی اشباع و کلسترول منجر شود که به نوبه‌ی خود به چاقی و افزایش وزن دامن می‌زند – و این دو عامل نیز از ریسک‌سازهای سکته‌اند.
4. التهاب مزمن و استرس اکسیداتیو
   منابع حیوانی ممکن است باعث افزایش نشانگرهای التهابی در بدن شوند، که در طولانی‌مدت می‌تواند به آسیب عروقی کمک کند.
5. مسائل اخلاقی، زیست‌محیطی و پایداری
   علاوه بر اثرات سلامت، مصرف گوشت حیوانی بار محیطی بالا دارد (مثل انتشار گازهای گلخانه‌ای، مصرف آب )، که از منظر پایداری نیز نگرانی ایجاد می‌کند (اگرچه این موضوع خارج از دامنه سکته است، اما یک وجه مهم در بحث مصرف حیوانی است).

مزایای مصرف منابع جایگزین گیاهی

با توجه به ریسک‌هایی که گوشت قرمز ایجاد می‌کند، یکی از راهبردهای مؤثر کاهش خطر سکته مغزی و دیگر بیماری‌های مزمن، جایگزینی بخش قابل توجهی از مصرف گوشت با منابع گیاهی است.

شواهد علمی درباره رژیم گیاهی

۱. کاهش ریسک سکته با رژیم گیاهی با کیفیت
مطالعه‌ی بزرگی که توسط محققان مدرسه تغذیه دانشگاه هاروارد انجام شده و در مجله‌ی Neurology منتشر شد، نشان داد که پیروی از رژیمی گیاهی با کیفیت بالا (غنی از سبزیجات برگی، غلات کامل، حبوبات و با مقادیر پایین‌تر از غذاهای گیاهی کم‌کیفیت مثل غلات تصفیه‌شده و شکر اضافه) با کاهش ۱۰٪ در ریسک سکته کلی همراه است. Harvard Public Health+2NHLBI, NIH+2
این کاهش بیشتر برای سکته‌ی ایسکمیک دیده شد؛ اما برای سکته‌ی هموراژیک ارتباط آماری قوی نشان داده نشده بود. American Academy of Neurology

1. مزایای کلی قلبی – عروقی
   یک متاآنالیز از مطالعات کوهورت نشان داده است که بیشترین پایبندی به رژیم گیاهی (plant‑based diet index) با کاهش قابل توجهی در ریسک بیماری قلبی عروقی (CVD) همراه است (RR حدود ۰.۸۴ برای بالاترین پایبندی)؛ اگرچه برای سکته نتیجه معنادار کمتری (یا در برخی مطالعات نامشخص) دیده شده است. PubMed
2. کنترل عوامل خطر سکته
   رژیم‌های گیاهی می‌توانند به کنترل فشار خون، کاهش چربی خون، کاهش وزن، التهاب و قند خون کمک کنند. طبق بررسی‌ای در مجله‌ی Tzu Chi Medical Journal، رژیم‌های گیاهی (یا نزدیک به گیاهی)، مثل رژیم DASH، مدیترانه‌ای، یا گیاه‌خواری، تأثیر قابل توجهی بر کاهش فشار خون، دیابت و دیگر عوامل خطر سکته دارند. Lippincott Journals
3. مطالعه پیشگیری از سکته با رژیم گیاهی
   در یک مقاله مروری، محققان گزارش داده‌اند که رژیم گیاهی می‌تواند ریسک سکته را تا ۲۸–۴۸٪ کاهش دهد، بخشی از طریق کاهش فشار خون، کاهش بیماری قلبی و کنترل دیابت. pbdmedicine.org+1

منابع گیاهی مؤثر به جای گوشت

چند منبع گیاهی که می‌توانند جایگزین مناسبی برای گوشت باشند و در عین حال فواید سلامتی داشته باشند:

• حبوبات (لوبیا، نخود، عدس): پروتئین بالا، فیبر زیاد، چربی پایین
• آجیل و مغزها (بادام، گردو، پسته) : چربی‌های غیراشباع، فیبر، آنتی‌اکسیدان
• غلات کامل (جو، برنج قهوه‌ای، کینوا، جو دو سر): منابع کربوهیدرات پیچیده، فیبر، ویتامین‌ها
• توفو و محصولات سویا: منبع پروتئین گیاهی با کیفیت بالا
• دانه‌ها (چیا، کتان، کنف): امگا-۳ گیاهی، فیبر
• سبزیجات سبز برگ (اسفناج، کلم، کاهو): پتاسیم، نیترات‌های طبیعی که ممکن است فشار خون را کاهش دهند

این جایگزین‌ها نه تنها ریسک سکته را کاهش می‌دهند، بلکه مزایای دیگری مانند کنترل وزن، بهبود سلامت قلبی و کاهش التهاب را نیز به همراه دارند.

توصیه‌ها عملی برای کاهش مصرف گوشت و کاهش ریسک سکته

با توجه به شواهد بالا، می‌توان چند توصیه عملی برای کسانی که می‌خواهند ریسک سکته را کاهش دهند و مصرف گوشت قرمز، از جمله گوشت گوسفند را محدود کنند، ارائه داد:

1. کاهش تدریجی گوشت قرمز
   به ‌جای حذف ناگهانی، می‌توان مصرف گوشت قرمز را مرحله‌به‌مرحله کاهش داد — مثلاً هفته‌ای یک یا دو بار مصرف را به جای روزانه.
2. جایگزینی با وعده‌های گیاهی
   در وعده‌هایی که معمولا گوشت گوسفند مصرف می‌شود، از حبوبات یا توفو استفاده کنید. به عنوان مثال، به جای کتلت گوشت، برگر لوبیا یا عدس بپزید.
3. افزایش مصرف سبزیجات و غلات کامل
   سعی کنید نصف بشقاب غذا را با سبزیجات یا سالاد پر کنید و نیمی از کربوهیدرات‌ها را از غلات کامل تأمین نمایید.
4. استفاده از آجیل و دانه‌ها
   آجیل را به عنوان میان‌وعده در نظر بگیرید یا داخل غلات صبحانه بریزید. دانه‌هایی مانند چیا یا کنف را به اسموتی یا ماست گیاهی اضافه کنید.
5. کاهش چربی حیوانی
   اگر گوشت قرمز مصرف می‌کنید، سعی کنید بخش چربی‌دار آن را کاهش دهید. وقتی گوشت می‌پزید، چربی قابل مشاهده را جدا کنید و از روش‌های پخت سالم‌تر (کباب، بخارپز) استفاده نمایید.
6. نظارت بر عوامل خطر همراه
   رژیم گیاهی را همراه با کنترل فشار خون، قند خون، وزن و سطح کلسترول دنبال کنید؛ زیرا همه‌ی این عوامل با ریسک سکته در ارتباط هستند.

جمع‌بندی

مصرف گوشت گوسفند، مانند سایر انواع گوشت قرمز، با افزایش ریسک سکته مغزی — به‌ویژه سکته ایسکمیک — در ارتباط است. مکانیسم‌هایی مانند افزایش کلسترول، چربی اشباع، فشار خون و التهاب، ممکن است در این ارتباط نقش داشته باشند.

از سوی دیگر، جایگزینی گوشت قرمز با منابع گیاهی پروتئینی مانند حبوبات، مغزها، غلات کامل و توفو می‌تواند ریسک سکته را کاهش دهد و فواید بسیاری برای سلامت قلبی و عروقی داشته باشد. مطالعات بلندمدت و متاآنالیزها نشان داده‌اند که یک رژیم گیاهی با کیفیت بالا (غنی از سبزیجات، لوبیا، غلات کامل) می‌تواند ریسک سکته را تا حدود ۱۰٪ پایین بیاورد.

در نهایت، ترکیب یک رژیم گیاهی سالم با سبک زندگی مناسب (فعالیت بدنی، کنترل وزن، محدود کردن مصرف چربی اشباع) می‌تواند راه مؤثری برای پیشگیری از سکته مغزی باشد.

منابع

1. متاآنالیز مصرف گوشت قرمز و ریسک سکته. PubMed
2. متاآنالیز رابطه دوز-پاسخ مصرف گوشت قرمز و سکته. PubMed
3. متاآنالیز گوشت قرمز و فرآوری‌شده در ارتباط با سکته. PubMed
4. متاآنالیز نقش کل گوشت و مرگ‌ومیر سکته. PMC
5. مطالعه سوئدی مردان در مورد گوشت فرآوری‌شده و سکته. PubMed
6. مطالعه سوئدی زنان در مورد مصرف گوشت قرمز و سکته. PubMed
7. مطالعه رژیم گیاهی و کاهش ریسک سکته توسط دانشکده تغذیه هاروارد. Harvard Public Health+1
8. بررسی نقش کیفیت رژیم گیاهی در کاهش سکته. GEN
9. مرور سیستماتیک رژیم گیاهی و بیماری قلبی – عروقی. PubMed
10. مقاله مروری “پیشگیری از سکته با رژیم گیاهی”. pbdmedicine.org
11. بررسی مجله Tzu Chi درباره رژیم گیاهی و عوامل خطر سکته. Lippincott Journals
12. مقاله بازبینی (Open Access) تأثیر رژیم گیاهی بر سکته. Juniper Publishers

برای مطالعه بیشتر

Factory Farming: Cruelty for Humans, Animals and the Planet

Animals

Environment

Humans

Take Action

https://www.linkedin.com/company/Vegland/

https://virgool.io/VegLand

Building a Kinder World for Animals, Humans, and the Planet

همه چیز درباره گیاهخواری: برای کسانی که به زمین، حیوانات، تندرستی و انسانیت اهمیت می دهند.

https://www.instagram.com/mehravamag/